ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ
(Ομιλία του Λευτέρη Κάμπα στην εκδήλωση της 9ης Αυγούστου 2018 στον Μάγειρο Πετρίλου)
Νομίζω ότι η Αργιθέα έχει το προνόμιο να συγκαταλέγεται μεταξύ των πλουσιότερων πολιτιστικά περιοχών της Ελλάδας. Κι' αυτό το απόλυτα δικαιολογημένο προνόμιο το οφείλει σε τρεις κυρίως λόγους:
Ο πρώτος και σπουδαιότερος λόγος είναι ότι η Αργιθεάτικη μουσικοχορευτική παράδοση έχει στον πυρήνα της τα πολύτιμα διαμάντια που λέγονται «κλειστός» χορός και τα ασύγκριτα «κλειστά» τραγούδια.
Ο «κλειστός» χορός σύμφωνα και με τους πλέον ειδικούς (Δόρα Στράτου και Σίμωνα Καρά) έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και την αρχαία μουσικοχορευτική παράδοση. Όπως όλοι οι αργοί και τελετουργικοί χοροί.
Αυτή τη στιγμή ο «κλειστός Αργιθέας» περιλαμβάνεται στους είκοσι έως τριάντα πιο προβεβλημένους χορούς της ελληνικής παράδοσης. Κι αν λάβουμε υπ' όψη μας τις βαθιές του ρίζες θα μπορούσαμε - και όχι αυθαίρετα - να τον περιλάβουμε στην πρώτη δεκάδα των πιο αξιόλογων ελληνικών χορευτικών θησαυρών.
Ο δεύτερος σπουδαίος λόγος είναι ότι η περιοχή της Αργιθέας διαθέτει σπάνιο λαϊκό μουσικό ηχόχρωμα που είναι κάτι ξεχωριστό και προσθέτει ομορφιά και μεράκι σ' όλα τα τραγούδια της περιοχής και εκφράζεται κυρίως...
με το βιολί και συμπληρωματικά με το κλαρίνο και τα άλλα όργανα συνοδείας όπως λαούτο, ντέφι, κιθάρα κ.λπ.
Για να δείξω πόσο σημαντικό είναι το τοπικό μουσικό ηχόχρωμα απλώς θα αναφέρω την εμπειρία μου για το πόσο δυσκολεύονται οι οργανοπαίχτες άλλων περιοχών να πιάσουν τα γυρίσματα των κλειστών και των τσάμικων της περιοχής.
Τρίτος σημαντικός λόγος είναι η επίδραση που είχαν οι ιστορικές μνήμες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα στην τοπική μουσικοχορευτική παράδοση. Οι συνεχείς αγώνες των Αργιθεατών και των Αγραφιωτών ευρύτερα, για ελευθερία και ανεξαρτησία ιδίως στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ως γνωστό τα Άγραφα υπήρξαν φυτώριο και προπύργιο των κλεφταρματολών. Οι θρυλικοί αγώνες τους κάτω από την ηγεσία γενναίων αρχηγών όπως, ο Κατσαντώνης, Καραϊσκάκης, Μπουκουβαλαίοι κ.α. συνετέλεσαν τα μέγιστα στην αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού. Ενέπνευσαν επίσης ανώνυμους ποιητές στην δημιουργία των ασύγκριτων και μοναδικών σχεδόν σε όλο τον κόσμο κλέφτικων δημοτικών τραγουδιών.
Επιπρόσθετα είναι προφανής η επίδραση που είχαν οι απαράμιλλες φυσικές ομορφιές της περιοχής μας στη διαμόρφωση των τραγουδιών της Αργιθέας. Οι άγριες ομορφιές των πανέμορφων βουνών μας σε συνδυασμό με την συναρπαστική ποιμενική ζωή, μέσα στη φύση, ενέπνευσαν πλείστα όσα ποιμενικά και δημώδη ποιητικά αριστουργήματα όπως τα «Εννιά χιλιάδες πρόβατα», «Απάνω στα ψηλά βουνά», «Σήμερα θελ' κατεβώ», «Που ήσουν πέρδικα γραμμένη», «Ποταμέ τζάνε ποταμέ», «Μπήκαν τα γίδια στο μαντρί» κ.ά.
Θαρρώ πως είναι η ώρα μετά τον πρόλογο και τη γενική αναφορά να ξεκινήσουμε την εξέταση των συγκεκριμένων χορών και τραγουδιών.
ΚΛΕΙΣΤΟΣ ΧΟΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΛΕΙΣΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Κάνουμε την αρχή με την κορωνίδα της Αργιθεάτικης μουσικής και χορευτικής παράδοσης, τον «κλειστό» χορό και τα κλειστά τραγούδια. Είναι θα έλεγα ο ύμνος της Αργιθέας. Ομαδικός αργός χορός με τελετουργικό ρυθμό ως τα μέσα του τραγουδιού και στο δεύτερο μισό γίνεται πιο γρήγορος, ρυθμικός και ζωηρός. Αξιοπρόσεκτη και σημαντική είναι η λαβή των χορευτών. Ο πρώτος ή η πρώτη κάμπτουν τον αριστερό αγκώνα και όλοι κάνουν το ίδιο. Ο κάθε επόμενος χορευτής πιάνεται με το δεξί του χέρι απ' τον αγκώνα του προηγούμενου. Αυτό κρατάει όσο κρατάει και το αργό και τελετουργικό κομμάτι του χορού. Εντυπωσιακή η χάρη και η αρμονία σ' αυτό το μέρος του χορού. Τα βήματα μικρά στρωτά, άναργα, τελετουργικά. Το μεγαλείο της ομαδικής έκφρασης.
Με το γύρισμα του χορού σε γρήγορο ρυθμό, οι χορευτές πιάνονται κανονικά όπως στο συρτό στα τρία κ.λπ. Στο πρώτο μέρος δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για φιγούρες ούτε απ' τον πρωτοχορευτή ή την πρωτοχορεύτρια. Στο δεύτερο μέρος όμως υπάρχουν κάποια περιθώρια για φιγούρες από τον πρωτοχορευτή.
Ο τρόπος της λαβής μεταξύ των χορευτών και η αργή τελετουργική εξέλιξη του ήταν τα στοιχεία που αξιοποίησε η κα Δόρα Στράτου, για να καταλήξει μετά από συγκριτικές μελέτες, στο συμπέρασμα ότι ο κλειστός χορός της Αργιθέας έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Οι συγκριτικές μελέτες αφορούν το σημερινό χορό με υπάρχουσες παραστάσεις σε αρχαία αγγεία ή ανάγλυφες μαρμάρινες πλάκες.
Όπως αναφέραμε ήδη κοιτίδα του «κλειστού» Αργιθέας είναι η Ανατολική Αργιθέα και ειδικότερα τα χωριά Πετρίλια, Βλάσι, Μεζήλο, Σπυρέλο, Φουντωτό, Λεοντίτο. Σ' αυτά τα χωριά ήταν τα παλιότερα χρόνια, ο κατεξοχήν Πασχαλινός χορός και χορεύονταν επί τρεις μέρες. Τραγουδούσαν αντιφωνικά, συνήθως άνδρες -γυναίκες.
Όταν χόρευαν πολλοί μαζί συνήθως οι άνδρες χόρευαν στον έξω κύκλο και οι γυναίκες στον εσωτερικό κύκλο. Όταν δεν χώραγαν στους δύο κύκλους κάνανε και τρίτο ή τέταρτο κύκλο. Αν δεν ήταν πολύς κόσμος όπως στα άλλα χοροστάσια και τα μικρά χωριά πιάνονταν σε ένα μικρό κύκλο πρώτα οι άνδρες και μετά οι γυναίκες. Όταν χόρευαν δύο ή περισσότεροι κύκλοι, υπήρχε κάποιος μερακλής και σεβαστός άνδρας που έκανε τον συντονιστή. Δηλαδή με μια γκλίτσα κράταγε τους κύκλους, ώστε να προχωρούν ταυτόχρονα και συντονισμένα.
Στα Πετρίλια ονομαστοί για τον ρόλο του χορευτή - συντονιστή υπήρξαν ο Κωστής Χόντζιας (πατέρας της Λευκούλας και του Νικάκη) και ο Παντελής Tσιάτσιος.
Ακόμα ένα στοιχείο το οποίο πιθανόν να έδωσε και την ονομασία στον κλειστό χορό είναι το εξής: Όταν χόρευαν πολλοί μαζί και ο κύκλος δεν ήταν δυνατόν να απλωθεί στον χώρο, ιδίως στο δεύτερο μέρος του, ο πρώτος έμπαινε εσωτερικά και κατά κάποιον τρόπο έκλεινε ο κύκλος.
Ας έρθουμε τώρα στα κλειστά τραγούδια. Είναι συνήθως αφηγηματικά ή παραλογές. Αναφέρονται σε ιστορίες από την παράδοση και τους θρύλους του λαού μας. Είναι τραγούδια της ξενιτιάς της αγάπης και της ποιμενικής ζωής. Μεγάλα σε διάρκεια. Ταίριαζαν πολύ με το νόημα των πασχαλινών εθίμων. Πραγματικά διαμάντια της μουσικής μας παράδοσης.
Τραγούδια όπως τα «Σαν άλλο δεν με μάρανε», «Σταφύλι μου κρουστάλλινο», «Βασιλικέ μου τρίκλωνε», «Απάνου στα ψηλά βουνά», «Εννιά χιλιάδες πρόβατα», «Κόρη με τα δασειά κουμπιά», «Να' μουνα πετροπέρδικα» και τόσα άλλα αποτελούν λαϊκά ποιητικά αριστουργήματα. Ντυμένα δε με τη μελωδικότατη βυζαντινή μουσική ενθουσιάζουν και συγκινούν τους πάντες. Δημιουργούν σε όλους μας νοσταλγικά μεράκια. Τα κλειστά τραγούδια τραγουδιούνται από δύο δρόμους. Ο ένας είναι ο κλασσικός τρόπος που ξέρουμε όλοι μας. Ο δεύτερος τρόπος είναι αργός και κοφτός. Με αυτόν τον ρυθμό τραγουδιόταν στα χωριά Πετρίλο και Βλάσι. Επέλεγαν ειδικά κλειστά τραγούδια που ταίριαζαν σ 'αυτό το δρόμο, όπως το «Χιλιδονάκι θα γενώ», «Χειμώνας και χινόπωρος» κ.λπ. Οι παληοί τραγουδούν ακόμα σ' αυτόν το δρόμο.
Θα ήθελα εδώ να αναφερθώ σε ένα ιστορικό κλειστό τραγούδι που άκουσα την άνοιξη του 2017, απ’ τους πρωτεργάτες της Αργιθεάτικης μουσικής ζυγιάς τον Γιώργο Κόνιαρη (κλαρίνο) και τον Στέλιο Κωφό (βιολί).
Αναφέρεται σε ηρωϊκή μάχη που έδωσε ο Κατσαντώνης και τα παλληκάρια του με Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά έξω απ’ τα Γιάννενα στο Μπιζάνι.
Εψές ήμουν στα Γιάννενα (κλειστό)
Εψές ήμουν στα Γιάννενα
κι’ αντίκρυ απ’ το Μπιζάνι
κι’ ακούω ντουφέκια να βαρούν
κανόνια να βροντούνε.
μήνα σε γάμο πέφτουνε
μήνα σε πανηγύρι.
Μήειδε σε γάμο πέφτουνε
μήειδε σε πανηγύρι,
ο Κατσαντώνης πολεμάει
Με Τούρκικο ασκέρι.
ΤΣΑΜΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ - ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Ας έρθουμε τώρα στον δεύτερο πιο δημοφιλή χορό της περιοχής τον τσάμικο και τα τσάμικα τραγούδια. Όπως είναι σε όλους γνωστό το τσάμικο είναι χορός πανελλήνιος και θα τον χαρακτηρίζαμε σαν χορό της ελληνικής λεβεντιάς, που χαρακτηρίζει τους Έλληνες και τις Ελληνίδες.
Στην Αργιθέα στον τσάμικο χορό παρατηρούμε κάποιες ιδιομορφίες χαρακτηριστικές της περιοχής. Στον ανδρικό τσάμικο έχουμε την ιδιομορφία όπου ο πρωτοχορευτής, πάντα στα πλαίσια του ρυθμού του τραγουδιού, εκφράζεται ελεύθερα με λεβέντικες φιγούρες και διάφορα τσαλιμάκια που δίνουν ιδιαίτερη ομορφιά και χάρη στο χορό του. Οι άλλοι αναγκαστικά ακολουθούν. Αντίθετα ο γυναικείος τσάμικος είναι στρωτός με χαριτωμένες και λεβέντικες ομοιόμορφες κινήσεις. Τα περιθώρια για φιγούρες είναι συνήθως πολύ περιορισμένα για την πρωτοχορεύτρια.
Αναφέρω εδώ μερικά απ' τα πιο αγαπημένα τσάμικα της Περιοχής: «Στάζουν τα κεραμίδια σου», «Ένας λεβέντης χόρευε», «Θέλω ν' ανέβω στ' Αγραφα», «Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά», «Νερατζούλα φουντωμένη», «Νειάτα μου και λεβεντιά μου» κ.ά. Όλα τα παραπάνω τραγούδια αποτελούν πραγματικά λαϊκά αριστουργήματα.
ΧΟΡΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΣΤΑ ΤΡΙΑ
Ο τρίτος πιο διαδεδομένος χορός της περιοχής είναι ο χορός στα τρία. Είναι ιδιαίτερα ομαδικός χορός. Απλός και ρυθμικός. Οι άνδρες τον χορεύουν πιο ζωηρά σηκώνοντας το πόδι ενώ οι γυναίκες συνήθως κάνουν πιο στρωτά βήματα. Τα περιθώρια για φιγούρες είναι πολλά και στις δύο περιπτώσεις χωρίς να χάνουν το ρυθμό και να δυσχεραίνουν τους υπόλοιπους χορευτές και χορεύτριες.
Και στον χορό αυτό υπάρχουν υπέροχα τραγούδια διαχρονικά και αγαπημένα όπως τα «Όσα κι αν περπάτησα», «Ποταμέ τζάνε ποταμέ», «Δέντρο είχα στην αυλή μου», «Αγγελικούλα του παπά», «Περδικούλα γκιορτινάτη», «Άσπρα μου πουλιά», «Ξενιτεμένο μου πουλί», «Βαρκούλα πόρχεται απ' τη Χιό», «Μαρουσιάνα», κ.ά.
ΣΥΡΤΟΣ ΧΟΡΟΣ ΚΑΙ ΣΥΡΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Ο συρτός χορός ή καλαματιανός όπως τον αποκαλούμε είναι ως γνωστόν πανελλήνιος χορός που χορεύεται κυρίως απ' τους νέους με ιδιαίτερη ζωηράδα και χάρη.
Στην περιοχή μας αναπτύχθηκαν αρκετά σπουδαία συρτά τραγούδια προσαρμοσμένα στις εδώ συνθήκες ζωής και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων. Έτσι και ο χορός απέκτησε πιο πολύ ζωντάνια ομορφιά και χάρη. Υπάρχουν τραγούδια όπως το «Νάχα έναν ταχυδρόμο» ή ο «Αριστείδης» που ενθουσιάζουν όταν παίζονται και αλλάζουν τη μορφή του γλεντιού, δημιουργώντας ατμόσφαιρα. Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε μερικά αγαπητά συρτά όπως τα «Βρύση μου μαλαματένια», «Ένα πουλί Χαράλαμπε», «Στην άκρη από το Μέτσοβο», «Σιγαλά βρέχει ο ουρανός», «Μανουσάκια», «Όλα τα πουλάκια», «Πώς βγαίνει ο ήλιος το πρωί».
ΧΟΡΟΣ ΛΕΣΚΟΒΙΤΗΣ Ή ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΟ
ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Όπως είναι γνωστό η παράδοση και τα τραγούδια ταξιδεύουν. Έτσι ταξίδεψε κι ο Λεσκοβίτης ή αρβανίτικο απ' το Λεσκοβίκι της Βόρειας Ηπείρου όπου στην πλειοψηφία τους κατοικούσαν Έλληνες. Είναι σκοπός οργανικός με εντυπωσιακά γυρίσματα. Αργός μερακλίδικος σκοπός που χορεύεται και στα τρία. Άρεσε στους ντόπιους κυρίως τους ηλικιωμένους, που τον υιοθέτησαν και τον έκαναν μέρος της παράδοσής μας. Τον χόρευαν επιτόπου, συνήθως γέροντες μερακλήδες για να μην κουράζονται.
Με την πάροδο του χρόνου στο σκοπό αυτό που τον έπαιζε αριστοτεχνικά ο αείμνηστος Πετριλιώτης βιολιτζής Λάμπρος Καζιακούρας, μπήκαν και λόγια που ταίριαζαν με το σκοπό. Είχαν συνήθως σκωπτικό χαρακτήρα όπως «Με κάλεσε μια παπαδιά», «Ένας παπάς λειτούργαγε». Το δεύτερο ειδικά είναι αρβανιτοτσάμικο δηλαδή ένας στίχος παίζεται και τραγουδιέται αρβανίτικο και ο επόμενος τσάμικο. Έτσι υπάρχει μια ενδιαφέρουσα εναλλαγή στο χορό και το τραγούδι.
Εδώ νομίζω είναι η κατάλληλη στιγμή να αναφερθώ σε μια αλησμόνητη ατάκα που είπε η αείμνηστη Δόρα Στράτου, όταν, με πρωτοβουλία του ομιλούντος το 1978 πήγαμε μια παρέα 30 περίπου Αργιθεατών στο θέατρό της να της προτείνουμε να παρουσιάσει τους χορούς και τα τραγούδια της Αργιθέας. Όταν της δείξαμε το αρβανίτικο και το τσάμικο εκείνη με πλησίασε και γεμάτη ενθουσιασμό και ικανοποίηση μου είπε «Αυτοί δεν χορεύουν. Αυτοί κεντάνε πάνω στη γη».
Για την ιστορία στο αρβανίτικο χόρεψαν μπροστά ο Στέργιος Βλαχογιάννης, ο Γιώργος Π. Πούλιας και ο Γιώργος Χόντζιας.
Στο τσάμικο ο Αλέκος Βλαχογιάννης, ο Κωστάκης Χόντζιας, ο Μπάμπης Τσιτσιρίγκος, ο Δημήτρης Καμπούρης, ο Κωστάκης Καμπούρης ο μηχανικός κ.ά. Στο «κλειστό» ο αείμνηστος Κώστας Καμπούρης δάσκαλος.
Εδώ να σημειώσω ότι η παρουσία μας εκείνη στο Θέατρο της Δόρας Στράτου το 1978-1981 ήταν κομβικής σημασίας για την διάσωση και διάδοση της μουσικοχορευτικής μας παράδοσης. Υπήρξε μιά άνευ προηγουμένου προβολή της Αργιθέας και της παράδοσής της στο πανελλήνιο και έξω απ’ τα σύνορά μας. Υπήρξε μία αξιοσημείωτη καταγραφή τραγουδιών της Αργιθέας σε δύο δίσκους βυνίλιο που εξέδωσε το Θέατρο το 1978. Τέλος υπήρξε καταγραφή των χορών μας σε κινηματογραφική ταινία απ’ την ΥΕΝΕΔ πάλι το 1978. Σήμερα κυκλοφορεί απ’ το Θέατρο σε video – cd.
ΚΛΕΦΤΙΚΑ- ΚΑΘΙΣΤΙΚΑ -ΤΗΣ ΤΑΒΛΑΣ
Περίοπτη θέση στην μουσικοχορευτική μας παράδοση κατέχουν τα κλέφτικα τραγούδια της Αργιθέας και των Αγράφων, τα καθιστικά και τα τραγούδια της τάβλας. Ειδικά τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια αποτελούν ασύγκριτα λαϊκά δημιουργήματα μοναδικά σχεδόν σε όλο τον κόσμο.
Τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια έχουν ιδιαιτέρως υμνηθεί από διακεκριμένους λαογράφους - ερευνητές Έλληνες και ξένους. Θα αναφέρω εδώ τον κορυφαίο Έλληνα και πατέρα της λαογραφίας Νικόλαο Πολίτη, που κατέγραψε το σημαντικότερο κομμάτι των δημοτικών μας τραγουδιών. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω και τον Γάλλο Φωριέλ λαογράφο - ερευνητή ο οποίος κατέγραψε πολλά κλέφτικα και δημοτικά τραγούδια, τα οποία εξέδωσε στο Παρίσι σε δίτομο έργο με τίτλο «Δημοτικά Τραγούδια της Νέας Ελλάδας» στο διάστημα 1824-25. Ο Φωριέλ θεωρεί τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια σαν κορυφαία ποιητικά λαϊκά αριστουργήματα. Μάλιστα στον επίλογο του βιβλίου του γράφει ότι η Ευρώπη και ο κόσμος θα οφείλει ευγνωμοσύνη σε όσους Έλληνες και ξένους ερευνητές καταγράψουν και σώσουν αυτά τα ποιητικά αριστουργήματα.
Νομίζω ότι και ορισμένοι Αργιθεάτες και φορείς βοηθήσαμε να σωθεί ένα μεγάλο κομμάτι των κλέφτικων τραγουδιών της Αργιθέας, των υπόλοιπων καθιστικών και των τραγουδιών της τάβλας. Μάλιστα η σωτηρία τους ήταν πλήρης. Καταγράφηκαν στιχουργικά και μουσικά. Μουσικά κάναμε ηχογραφήσεις με δεξιοτέχνες οργανοπαίχτες της περιοχής μας και με χαρισματικούς τραγουδιστές όπως ο Στέργιος Βλαχογιάννης, Πέτρος Νάκος, ο Βαγγέλης Ποζιός, ο Χριστόδουλος Κωσταρέλλος, ο Χρυσόστομος Θεοδοσόπουλος, ο Λουκάς Παζιός, Γιώργος Λέκος, κ.ά.
Θα ήθελα εδώ να απαριθμήσω μερικά απ' τα ωραιότερα κλέφτικα καθιστικά και της τάβλας που καταγράψαμε και ηχογραφήσαμε μετά το 1978.
«Ξύπνα πουλάκιμ' το πρωί», «Ανάρια-ανάρια τάριχναν οι κλέφτες τα ντουφέκια», «Νάμουν αηδόνι στην Οξυά», «Ναμουν πουλί να πέταγα», «Παρασκευή μεσάνυχτα», τραγούδι που αναφέρεται στο θανάσιμο λάβωμα του Καραϊσκάκη στο Φάληρο, «Τούρκοι βαστάτε τ' άλογα» τραγούδι για τον Κατσαντώνη, «Εψές είδα στον ύπνο μου», πάλι για τον Κατσαντώνη.
Μερικά καθιστικά και της τάβλας: «Νάσαν τα νειάτα δυό φορές», «Ασήμω μου στον γάμο σου», «Θέλουν ν' ανθίσουν τα κλαριά», «Μπήκαν τα γίδια στο μαντρί», «Παιδιάμ' καλώς ορίσατε», «Χαριτωμένη συντροφιά», κ.ά.
Σ' αυτό το σημείο θα ήθελα να ανασύρω απ' το αρχείο μου ένα κλέφτικο τραγούδι που ηχογράφησα στο Ανθηρό το 1982. Το τραγούδησε ο Νίκος Παπαρούνας, γιος του βιολιτζή Γιώργου Παπαρούνα και μετέπειτα ιερέας. Ο ίδιος θαρρώ ότι το έμαθε απ' τον πατέρα του. Το τραγούδι αναφέρεται στον Κατσαντώνη.
Εψές είδα στον ύπνο μου (Κλέφτικο)
Εψές είδα στον ύπνο μου είδα και στ' όνειρό μου,
είδα δυό λάφια να βοσκάν σε μια παλιοκαψάλα,
κι ο κυνηγός τα βίγλιζε από ψηλή ραχούλα,
Ξήγατο Γιώργημ' τ' όνειρο
-Τα λάφια είμαστε εμείς και τα καψάλια οι Τούρκοι,
κι ο κυνηγός είν' η γρηά, μας έχει προδομένους.
(Γιώργος ήταν ο αδελφός του Αντώνη Κατσαντώνη και η γρηά ήταν η καλόγρια που άθελά της τους πρόδωσε)
ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Υπάρχουν και άλλα εκτός απ' τους χορούς και τα τραγούδια που προαναφέραμε.
Ο κοφτός χορός ήταν νεότερος ζωηρός χορός που σήμερα σπανίως χορεύεται. Εδώ είχε ένα και μοναδικό τραγούδι το:
Μην με στέλνεις μάναμ'
στην Αμερική,
γω θα μετανοιώσω
και θα μείνω εκεί.
Δολλάρια δεν θέλω
πώς να σου το πώ
ψωμί ελιά κρεμύδι
κι' αυτόν που αγαπώ.
Υπήρχαν επίσης τα συγκαθιστά τραγούδια και οι χοροί που ήταν συνηθισμένοι, είναι κεφάτοι και συνεχίζουν να χορεύονται ακόμη με διάφορες μορφές όπως το τραγούδι μπαίνω μέσ' στ' αμπέλι, η Τασιά, ο Καραπατάκης, Το γιαλό - γιαλό ψαράκια κυνηγώ κ.λπ. Απαιτούν όμως ακόμη έρευνα σε βάθος.
Υπάρχουν επίσης τα σκωπτικά τραγούδια, τα περιπαιχτικά και βέβαια τα λεγόμενα καλημέρια που γνώρισαν και μεγάλη ακμή.
Ας ξεκινήσουμε απ' τα σκωπτικά και περιπαιχτικά τραγούδια παραθέτοντας κάποιο γνωστά παράδειγμα:
Τι κακό είδα η κακομοίρα,
με τον άνδρα όπου πήρα,
τα ποδάρια τ' μέσ' στη στάχτη
τα παπούτσια του στο φράχτη,
ώσπου να σηκώσει τόνα
πήρε το βαθύ το γιόμα
ώσπου να σηκώσει τ’ άλλο
βγήκε τ’ άστρο το μεγάλο.
Προφανώς εδώ η γυναίκα αναφέρεται στον τεμπέλη άνδρα της.
Σπουδαία κατηγορία τραγουδιών, μελαγχολικών βέβαια, ήταν τα καλημέρια που σχεδόν έχουν ξεχαστεί. Έμοιαζαν με μοιρολόγια και λέγονταν όταν αποχωρίζονταν αδέλφια, γονείς από παιδιά, αντρόγυνα, αγαπημένοι κ.λπ. Λέγονταν για παράδειγμα όταν έφευγαν οι νέοι για το στρατό. Όταν χωρίζανε και φεύγαν για τα χειμαδιά. Συνήθως ξεκίναγαν με ένα Αχ και τα τραγουδούσαν γυναίκες.
Αχ δεν στόπα γώ χινόπωρε φέτος ν' αργήσεις νάρθεις,
και σύ μας ήρθες γρήγορα για να μας ξεχωρίσεις.
Άλλοι θα παν στην Λειβαδιά, κι άλλοι θα παν στη Θήβα,
κι εγώ θα μείνω μοναχός στα έρμα αγριοβούνια.
Ξεχώρισαν τ' αδέλφια κι η μάνα απ' τα παιδιά,
κι ο χωρισμός δεν είν' καλός κι αντάμα δεν μπορούμε.
(Καταγραφή απ' την Στυλιανή Αργύρη)
Αχ όταν μου είπες έχε γειά
και μούδωσες το χέρι,
καλύτερα να μούδινες
πέντε με το μαχαίρι.
Άχ όταν μου είπες έχε γειά
και κίνησες να φύγεις,
κομμάτι απ' την καρδούλα μου,
ξερίζωσες και πήρες.
(Κωνσταντούλα Τζιαχρή 1983)
Αυτά τα δύο τελευταία τετράστιχα ευτύχησα να τα ηχογραφήσω στην Καρδίτσα το 1983 περίπου, όταν η Κωνσταντούλα Τζιαχρή και ο Γιώργος Λέκος κατέβηκαν στην Καρδίτσα για να παρουσιαστούν στα Καραϊσκάκεια με την φροντίδα του αδερφού μου Βασίλη, τότε προέδρου του Συλλόγου Αργιθεατών Καρδίτσας. Έτσι έχουμε ένα ελάχιστο δείγμα των καλημεριών.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Καταθέτω αυτή την εισήγηση - εργασία σήμερα σαν ένα ελάχιστο φόρο τιμής στην γη που γεννήθηκα και μεγάλωσα. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό για τις εμπειρίες που είχα στα παιδικά μου χρόνια αν και περιελάμβαναν τα πολύ δύσκολα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Θεωρώ επίσης τον εαυτό μου τυχερό που ασχολήθηκα με την παράδοση της Αργιθέας.
Ότι δημιούργησα πιθανόν να αποτελεί μια μικρή παρακαταθήκη για όσους έχουν το μεράκι να συνεχίσουν την έρευνα για τη διάσωση και διάδοση του λαϊκού μας πολιτισμού.
Ευχαριστώ ιδιαίτερα την Κα Νίκη Αγγελίνα Διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους Νομού Καρδίτσας για την πρόσκληση να είμαι ομιλητής.
Ευχαριστώ όλους τους συμπατριώτες και τις συμπατριώτισσες που με προθυμία απ’ το 1978 και μετά ανταποκρίθηκαν στα καλέσματά μου κι έτσι από κοινού δημιουργήσαμε ένα σημαντικό υπόβαθρο για την συνέχιση της μουσικοχορευτικής μας παράδοσης.
Τέλος ευχαριστώ θερμά κι όλους εσάς που με παρακολουθήσατε.
Λευτέρης Κάμπας
Πετρίλο 31/7/2018
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου